Η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία τοποθετείται εκ νέου για το αλκοόλ: η μέτρια κατανάλωση επιστρέφει στη συζήτηση

Οι νέες συστάσεις της American Heart Association βάζουν ξανά στο τραπέζι τη μέτρια κατανάλωση αλκοόλ — με επιφυλάξεις, αλλά χωρίς δαιμονοποίηση.

Μια νέα επιστημονική δήλωση που δημοσίευσε χθες, 9 Ιουνίου 2025, η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία, επαναφέρει στο προσκήνιο τη συζήτηση για το τι πραγματικά γνωρίζουμε — και τι νομίζουμε ότι γνωρίζουμε — σχετικά με την επίδραση του αλκοόλ στην υγεία, εν προκειμένω στην καρδιαγγειακή. Η AHA δεν αλλάζει τα αριθμητικά όρια των συστάσεών της. Αναγνωρίζει δηλαδή ότι, σύμφωνα με την υπάρχουσα βιβλιογραφία, η κατανάλωση μέχρι ενός ποτού την ημέρα για τις γυναίκες και δύο για τους άνδρες δεν φαίνεται να αυξάνει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο. Όμως σπεύδει να διευκρινίσει ότι αυτό δεν ισοδυναμεί με «πράσινο φως» ή με ευεργετική επίδραση, και τονίζει ότι κανείς δεν θα έπρεπε να ξεκινήσει να πίνει «για την καρδιά του», όπως επί χρόνια πίστευαν ή διέδιδαν κάποιοι.

Η φράση-κλειδί που συνοψίζει την προσέγγιση της δήλωσης είναι λιτή και σαφής: “We do not recommend starting to drink for CVD prevention.” Για πρώτη φορά, ο οργανισμός φαίνεται να αποστασιοποιείται αισθητά από το επί δεκαετίες διαδεδομένο αφήγημα ότι ένα ποτηράκι κρασί την ημέρα ίσως και να κάνει καλό.

Η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία ορίζει εκ νέου τον δημόσιο διάλογο

Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι, σε μια εποχή όπου η δημόσια συζήτηση γύρω από το αλκοόλ μοιάζει να κινείται αποκλειστικά προς την κατεύθυνση της πλήρους αποχής — υπό την πίεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, του IARC και άλλων διεθνών επιστημονικών οργανισμών — η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία επιλέγει έναν διαφορετικό, πιο ισορροπημένο τόνο. Αν και δεν ενθαρρύνει την κατανάλωση για προληπτικούς λόγους, επανατοποθετεί τη «μέτρια κατανάλωση» ως ένα εν δυνάμει ουδέτερο ή και ανεκτό σενάριο σε ό,τι αφορά την καρδιά. Δεν χαρίζει στο αλκοόλ προστατευτικές ιδιότητες, αλλά ούτε το εξοβελίζει από τον πολιτισμικό χάρτη της υγείας, υπενθυμίζοντας ότι η βλάβη εξαρτάται από τη δόση, τη συχνότητα και τη γενική κατάσταση υγείας του ατόμου. Η είδηση έφτασε σε μένα μέσω του X (Twitter), όπου ο γνωστός Αμερικανός καρδιολόγος Eric Topol ανήρτησε τη νέα δήλωση του AHA, συνοδεύοντάς τις με το πλήρες άρθρο από το επιστημονικό περιοδικό Circulation.

Η προσέγγιση αυτή δεν είναι διφορούμενη, είναι απολύτως προσεκτική, αν και, μεταξύ μας, δεν αντιλαμβάνομαι πλήρως τον σκοπό της. Η ρητορική της είναι σίγουρα λιγότερο καταγγελτική από εκείνη άλλων οργανισμών και περισσότερο προσαρμοσμένη στη σύγχρονη πολυπλοκότητα της σχέσης μας με το αλκοόλ. 

Η στατιστική ψευδαίσθηση της καμπύλης J στην κατανάλωση αλκοόλ

Στο επίκεντρο αυτής της μεταστροφής βρίσκεται μια ευρέως γνωστή — αλλά πλέον αμφισβητούμενη — στατιστική παρατήρηση: η λεγόμενη «καμπύλη J» της κατανάλωσης αλκοόλ. Σύμφωνα με αυτή, οι άνθρωποι που καταναλώνουν μικρές ποσότητες αλκοόλ είχαν, σε αρκετές επιδημιολογικές μελέτες, χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας ή καρδιακών επεισοδίων από εκείνους που δεν έπιναν καθόλου. Το συμπέρασμα που προέκυπτε ήταν προφανές και… άκρως εμπορικό: λίγο αλκοόλ = καρδιοπροστασία. Όμως αυτή η καμπύλη φαίνεται πλέον να βασίζεται σε μια στατιστική ψευδαίσθηση. Οι περισσότερες μελέτες δεν διαχώριζαν τους ανθρώπους που δεν έπιναν ποτέ από εκείνους που είχαν σταματήσει να πίνουν λόγω προβλημάτων υγείας. Η ομάδα των απεχόντων δηλαδή περιείχε και βαριά άρρωστους ανθρώπους, γεγονός που φούσκωνε τεχνητά τον φαινομενικό κίνδυνο των απέχοντων και μείωνε συγκριτικά τον κίνδυνο εκείνων που κατανάλωναν αλκοόλ.

Η ίδια η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία το παραδέχεται ανοιχτά στη δήλωσή της, αναφέροντας ότι η παρατηρούμενη προστασία εκείνων που καταναλώνουν μέτρια ποσότητα αλκοόλ ενδέχεται να είναι αποτέλεσμα «συγχυτικών μεταβλητών ή αντίστροφης αιτιότητας». Με άλλα λόγια, ίσως δεν είναι το αλκοόλ που προστατεύει, αλλά άλλα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που πίνουν λίγο: καλύτερη διατροφή, πιο σταθερή κοινωνική ζωή, υψηλότερο εισόδημα.

Το πρόβλημα με τέτοιου είδους μελέτες είναι ότι βασίζονται σε παρατήρηση και όχι σε παρέμβαση. Οι λεγόμενες «παρατηρητικές μελέτες» (observational studies) καταγράφουν τι πίνουν οι συμμετέχοντες και τι παθαίνουν, χωρίς να τους αναθέτουν ρόλους ή να ελέγχουν το περιβάλλον τους. Αντίθετα, οι λεγόμενες RCTs — τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες — είναι αυτές που θα μας έδιναν την πιο αξιόπιστη εικόνα, αφού οι συμμετέχοντες χωρίζονται τυχαία σε ομάδες, ώστε να απομονωθεί η επίδραση του αλκοόλ από όλους τους άλλους παράγοντες. Στην πράξη όμως, τέτοιες μελέτες είναι δύσκολες, ακριβές και συχνά ηθικά αμφιλεγόμενες. Δεν είναι εύκολο να ζητήσεις από μια ομάδα ανθρώπων να πίνει καθημερινά για δέκα χρόνια ώστε να δεις αν θα πάθει έμφραγμα.

Και τι γίνεται με τις άλλες νόσους;

Κι όσο η επιστημονική κοινότητα προσπαθεί να ξεκαθαρίσει τις στατιστικές και τις αιτιότητες, το τοπίο στον χώρο της δημόσιας υγείας γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρο ως προς έναν άλλο κίνδυνο: τον καρκίνο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, μέσω της ευρωπαϊκής του πτέρυγας, και ο International Agency for Research on Cancer κατατάσσουν εδώ και χρόνια το αλκοόλ ως καρκινογόνο κατηγορίας 1 — δηλαδή πλήρως επιβεβαιωμένα καρκινογόνο για τον άνθρωπο. Από τον καρκίνο του στόματος και του οισοφάγου, μέχρι του μαστού και του παχέος εντέρου, ο συσχετισμός είναι τεκμηριωμένος και επαναλαμβανόμενος. Ή μήπως όχι; 

Τον Ιανουάριο του 2025, ο ίδιος ο Ανώτατος Υγειονομικός Υπεύθυνος των ΗΠΑ (U.S. Surgeon General) κάλεσε σε προσθήκη υποχρεωτικών προειδοποιήσεων για τον καρκίνο στις ετικέτες όλων των αλκοολούχων ποτών, τονίζοντας πως ακόμη και ένα ποτό την ημέρα ενδέχεται να αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο. Και παρότι οι καρδιολογικές επιπτώσεις εξακολουθούν να εντάσσονται σε αδιευκρίνιστο πλαίσιο, η καρκινογόνος διάσταση του αλκοόλ φαίνεται πως αποκτά οριστική βαρύτητα στον δημόσιο λόγο.

Η ανάγκη για ground truth – το προσφέρει η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία;

Την ίδια στιγμή, φωνές όπως αυτή του Eric Topol έρχονται να επισημάνουν κάτι ακόμα πιο θεμελιώδες: ότι δηλαδή δεν υπάρχει ούτε επιστημονική συμφωνία, ούτε ένα ασφαλές αφήγημα για το αλκοόλ. Σε πρόσφατο κείμενο του με τίτλο “A Ground Truth on Alcohol Intake”, ο Topol συγκρίνει τρεις μεγάλες και πρόσφατες μελέτες, οι οποίες — αν και βασίζονται σε παρόμοια δεδομένα — καταλήγουν σε διαφορετικά συμπεράσματα για τον καρδιαγγειακό κίνδυνο, τη θνησιμότητα και τα επιτρεπτά όρια κατανάλωσης. Εκεί που υπάρχει καθολική συμφωνία είναι στην αυξημένη επίπτωση του αλκοόλ σε ορισμένες μορφές καρκίνου, κυρίως του μαστού. Το κείμενό του υπογραμμίζει την ανάγκη για ‘’ground truth’’ — καθαρές, τεκμηριωμένες και εξειδικευμένες αλήθειες για το τι σημαίνει πραγματικά «ένα ποτό την ημέρα», σε ποιον, πότε και με τι άλλο συνοδεύεται. Για την ώρα, υπογραμμίζει, τα δεδομένα που διαθέτουμε είναι πολλά και με λίγη σαφήνεια. Κι αυτό από μόνο του είναι πρόβλημα.

Η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία στο τελικό συμπέρασμα της, όσο κι αν διατυπώνεται προσεκτικά, δεν αφήνει περιθώρια για αυταπάτες. Η κατανάλωση χαμηλών ποσοτήτων αλκοόλ μπορεί να μην αυξάνει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο, αλλά ούτε αποτελεί εγγυημένα προστατευτικό παράγοντα — και σε καμία περίπτωση δεν ενδείκνυται ως στρατηγική πρόληψης. Οπότε, δημοσιεύσεις που εξυμνούν την κατανάλωση αλκοόλ ως ευεργετική ή —ακόμη χειρότερα— ως φαρμακευτική, ως μέσο δηλαδή θεραπείας νόσων, προσωπικά τις αντιμετωπίζω καταγγελτικά ως ξεκάθαρα επικίνδυνες. Ακόμη και το παρόν άρθρο της AHA, προβλέπω να μετατρέπεται σε click-bait άρθρα με πηχυαίους τίτλους όπως «Το αλκοόλ προλαμβάνει καρδιαγγειακές παθήσεις!» ή «Το αλκοόλ σώζει». Όχι, δεν κάνει τίποτα από αυτά, ελπίζω να έγινε κατανοητό από τα παραπάνω. 

Και μπορεί σύμφωνα με την AHA και για συγκεκριμένες καρδιαγγειακές παθήσεις, ένα ποτήρι κρασί την ημέρα να μην κάνει απαραίτητα κακό. Όμως δεν κάνει και καλό. Κι αυτή, τελικά, είναι μια εξίσου σημαντική πληροφορία.