Υπάρχουν άραγε στέκια στην Αθήνα σήμερα; Έξι Αθηναίοι γράφουν.

Πως έχουν εξελιχθεί μέσα στα χρόνια τα σταθερά εκείνα σημεία που συναντιόμασταν χωρίς ραντεβού, περνούσαμε ώρες χωρίς κινητά και διασκεδάζαμε; Τί κάνουν σήμερα οι θαμώνες του τότε και πού αράζουν οι σημερινοί πιτσιρικάδες; Έξι Αθηναίοι γράφουν για τα στέκια (τους) και για τις ανάγκες των θαμώνων τότε σε σύγκριση με αυτές των σημερινών, είκοσι χρόνια πριν και… σήμερα.

Μια από τις πιο θρυλικές σειρές όλων των εποχών στους αγγλόφωνους τηλεοπτικούς δέκτες, περιέγραφε αυτό ακριβώς, την ατμόσφαιρα μέσα σε ένα στέκι, αναπαρήγε τους διαλόγους, μετέφερε τους έρωτες, τους τσακωμούς και κάθε λογής αλληλεπίδραση μεταξύ των θαμώνων του, μεταξύ των «μονιμάδων», των ανθρώπων εκείνων που σύχναζαν σε αυτά —μεταξύ ημών όλων όταν αρχίσαμε να βγαίνουμε και να συχνάζουμε στα στέκια μας. Γι’ αυτό άλλωστε και η επιτυχία του ‘’Cheers’’ ήταν τεράστια, γιατί όλοι εμείς που κάποια στιγμή της ζωής μας, περάσαμε από τη φάση να «γνωρίζουν όλοι σε κάποιο μπαρ το όνομά μας» ταυτιστήκαμε μαζί της. Κι ας έκανε ντεμπούτο μία χρονιά πριν γεννηθεί ο υπογράφων.

Κάτι παρόμοιο έκαναν και τα «Φιλαράκια», λίγο αφότου τελείωσε το Cheers· έστησαν το βασικό σκηνικό της σειράς σε ένα all day café, το Central Perk, με τη δράση να εκτυλίσσεται εκεί και στα διαμερίσματα των πρωταγωνιστών, ακριβώς επάνω από το café! Μάλιστα η Τζένιφερ Άνιστον, για ένα διάστημα εργαζόταν και η ίδια στο café, ενώ οι φίλοι της έρχονταν και άραζαν κι αυτοί μαζί της την ώρα που δούλευε, κουβέντιαζαν όσο εκείνη σκούπιζε τα τραπέζια, κοκ.

Ήταν άλλωστε πολύ συχνό φαινόμενο, τις προηγούμενες δεκαετίες, να συχνάζει κάποιος σε κάποιο μπαρ —το στέκι του— να περνά ατελείωτες ώρες εκεί, να γνωρίζει τους ιδιοκτήτες του, το προσωπικό και τους άλλους θαμώνες με το μικρό τους, ώσπου κάποια στιγμή, να του προτείνουν και να εργαστεί εκεί — κι εκείνος να το κάνει, συνήθως περιστασιακά, αλλά σάμπως έτσι δεν ξεκίνησαν τόσες και τόσες καριέρες στις μπάρες;

Στη σημασία αυτών των στεκιών αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος από το έργο του κι ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Ray Oldenburg, με τη δημιουργία του όρου «τρίτοι χώροι», μιλώντας και γράφοντας για τους τόπους εκείνους που δεν είναι ούτε το σπίτι μας, ούτε η εργασία μας· δημόσιοι, ανεπίσημοι χώροι κοινωνικής συναναστροφής.

Τα καφενεία, τα μπαρ, τα εστιατόρια, αλλά και οι εκκλησίες, τα κουρεία, τα κομμωτήρια, όλα τα μέρη δηλαδή εκείνα που οι άνθρωποι συναντιούνται εκτός σπιτιού και δουλειάς, για να μοιραστούν κουβέντες, σκέψεις και την καθημερινότητα τους. Υπάρχουν άραγε σήμερα τέτοια ή μάλλον, λειτουργούν όπως παλιά; Ο Oldenburg πάντως υποστήριξε ότι χωρίς τέτοιους «τρίτους χώρους», η δημοκρατία αποδυναμώνεται, η μοναξιά αυξάνεται και οι κοινωνίες γίνονται ατομικιστικές και αποξενώνονται. Τέτοιοι χώροι, φαινομενικά ασήμαντοι, χτίζουν δεσμούς και κοινότητες.

Ζήτησα από έξι Αθηναίους, πάλαι ποτέ ή/και νυν θαμώνες, να μου δώσουν το δικό τους στίγμα, τη δική τους άποψη για τα στέκια και τη σημασία τους, για τη συναναστροφή και τις κοινωνικές ζυμώσεις, για το αν τα αντιλαμβανόμαστε σήμερα όπως κάποτε, για το αν τελικά υπάρχουν σήμερα στέκια και θαμώνες ή αν έχουν εξελιχθεί σε κάτι άλλο, διαφορετικό ή αν οι ανάγκες μας έχουν αλλάξει και μαζί τους και τα μαγαζιά στα οποία βγαίνουμε.

Βασίλης Καλαντζής – συνδημιουργός Three Cents/Granikal

Στέκια υπήρχαν πάντοτε στην Αθήνα είτε διανοουμένων και καλλιτεχνών (το πατάρι του Λουμίδη, το Μπραζίλιαν) είτε ευζωιστών (ο Απότσος, το 17). Ασκούσαν μια γοητεία και περιβάλλονταν συνήθως από αμέτρητους μύθους. Δεκαετία ´80 και ´90 κλασικά μπαρ εμφανίστηκαν για να καλύψουν αυτή την ανάγκη (Dada, Καλλιδρόμιο, Ένοικος, το Πάρτυ, Εν Δελφοίς). Πέρα όμως από τα γνωστά στέκια, υπήρχαν και διάσπαρτοι χώροι, όχι μόνο στο κέντρο, αλλά και σε κάποιες γειτονιές, που επισκεπτόσουν καθημερινά.

Το στέκι δεν ήταν έξοδος όπως την εννοούμε σήμερα. Ήξερες ότι θα πας οποιαδήποτε ώρα και κάποιον θα βρεις, με κάποιον θα μιλήσεις, κάποιον θα συναντήσεις. Ήταν κάπως σαν μια ευρύτερη οικογένεια. Αισθανόσουν οικεία και ζεστά. Στην μπάρα συνυπήρχαν όλες οι τάξεις, όλες οι φυλές, όλοι οι χαρακτήρες. Μια κοπέλα μπορούσε άνετα να κάτσει μόνη της και να απολαύσει το ποτό της. Σε αυτή τη δημοκρατία της μπάρας όλοι ήταν ισότιμοι και εάν κάποιος παρεκτρέπονταν, τον επανέφερε πάραυτα στην πραγματικότητα ο άρχων του χώρου…. ο μπαρτέντερ.

Φυσικά τότε γίνονταν και οι σημαντικότερες συζητήσεις. Εάν κάτι μου έχει λείψει από αυτή την εποχή είναι αυτό ακριβώς. Βρισκόσουν στο κέντρο μιας κουβέντας, όλοι άκουγαν και σέβονταν την γνώμη σου, χωρίς να γνωρίζεις ποιος ήταν αυτός που καθόταν δίπλα σου. Αργότερα ανακάλυπτες ότι ήταν ένας σημαντικός καρδιοχειρουργός, κάποιος διάσημος συγγραφέας ή ακόμα και κάποιος που η ζωή του φέρθηκε άσχημα. Στην ταινία «Φτηνά τσιγάρα» ο Ρένος Χαραλαμπιδης περιγράφει πολύ γλαφυρά σε μια σκηνή την ατμόσφαιρα και την θυμοσοφία του στεκιού.

Φοβάμαι ότι είναι εξαιρετικά επίπονο και άχαρο να προσπαθήσεις να δώσεις σε έναν σημερινό νέο την λογική του στεκιού. Ο χρόνος και η επικοινωνία τότε επιμηκύνονταν. Αυτό που σήμερα γίνεται σε δευτερόλεπτα με ένα μήνυμα στο κινητό, τότε απαιτούσε αναμονή ημερών ίσως και εβδομάδων. Έγραφες το τηλέφωνο του σπιτιού σου σε χαρτί από πακέτο τσιγάρα ή μια χαρτοπετσέτα και περίμενες… Ίσως κάποια στιγμή να ήσουν τυχερός.

Η Αθήνα έχει αλλάξει. Τα στέκια της λείπουν. Είχαν μια ανθρωπιά που δυστυχώς λείπει και από την πόλη. Δεν ξέρω εάν μπορούν ξανά να υπάρξουν στέκια. Ίσως με μία διαφορετική σύγχρονη μορφή που να καλύπτει τις σημερινές ανάγκες. Διότι, ας μην κρυβόμαστε, η ανάγκη είναι μια και διαχρονική· η επικοινωνία. Μόνο η εστίαση μπορεί να το προσφέρει αυτό με τόση μαγεία…

Πελάτης μας στο Εν Δελφοίς ήταν ο Ρολφ Πολε, περιβόητος την δεκαετία του ´70 και κατηγορούμενος από το γερμανικό κράτος για τρομοκράτης.

Μια μέρα περιμένοντας για το ποτό του στην μπάρα από την barwoman, μιας εκπληκτικής, αρχαιοελληνικής ομορφιάς κοπέλα, γυρνάει και της λέει: «Ξέρεις εάν ήμουν τόσο όμορφος όσο εσύ ποτέ δεν θα γινόμουν επαναστάτης»

Ζητώ τα στέκια!

Βασίλης Καλαντζής