Αρμένικο μπράντι: από τη Σοβιετική περίοδο στην αναγέννηση του Ararat
Γιαννης Κοροβεσης•Articles
Δεν έχεις κάθε μέρα την ευκαιρία να σταθείς μπροστά στις πόρτες ενός αποστακτηρίου, τα προϊόντα του οποίου έχουν υπάρξει διπλωματικό «χαρτί» —ή και «λιπαντικό»— σε διαπραγματεύσεις μεταξύ του Ουίνστον Τσόρτσιλ και του Τζόζεφ Στάλιν. Εκεί όμως ακριβώς βρέθηκα, στις εγκαταστάσεις της Yerevan Brandy Company, έδρα του θρυλικού Ararat, το κορυφαίο αρμένικο μπράντι, και, πιστέψτε με, όσα ποτοποιεία κι αν έχω επισκεφθεί, από τις ακτές της Σκοτίας μέχρι τα υψίπεδα του Μεξικού, εκείνη την επίσκεψη, με αφορμή το φετινό Yerevan Cocktail Week, θα την θυμάμαι, για λόγους που θα εξηγήσω παρακάτω.
Το αρμένικο μπράντι δε διαμορφώνεται όπως το κονιάκ, από το σύνολο των αυστηρών κανόνων του, αυτό το περιώνυμο Cahier des Charges που οριοθετεί το καθετί, ή το καλοσχηματισμένο Μπορντό και τον κομ-ιλ-φο περιβαλλοντικό του διάκοσμο. Το αρμένικο μπράντι ξεπηδά μέσα από ένα ρουστίκ terroir, με ορεινούς αμπελώνες σε εξωπραγματικό υψόμετρο, ηφαιστειογενές υπέδαφος και χιλιετίες παράδοσης, αλλά και αντοχής, σθένους και προσαρμοστικότητας, σε δυσκολίες τόσο κλιματολογικές, όσο και κοινωνικοπολιτικές. Κι όμως, παρά το βαρύ ιστορικό φορτίο της σοβιετικής εποχής, με το οποίο σχεδόν ταυτίστηκε, αλλά και την επί χρόνια σύγχυση στην αγορά —το αρμένικο μπράντι για πολλά χρόνια κυκλοφορούσε με τον τίτλο ‘’konyak’’ στην ετικέτα του—, το εθνικό απόσταγμα της Αρμενίας είναι ξεχωριστό, ίσως με όχι τόσο απόλυτα κωδικοποιημένη ταυτότητα, αλλά με ψυχή.
Από το σεμινάριό μου στο Γερεβάν με τίτλο: Armenian brandy vs Cognac – The Grand Slam in Yerevan
Στα εδάφη της Αρμενίας παράγεται κρασί περίπου από το 4000 π.Χ. (!), όμως η τέχνη της απόσταξης διεδώθη γύρω στον 19ο αιώνα. Όλα ξεκίνησαν, όπως σε πολλές χώρες, με την απόσταξη φρούτων (κυρίως κεράσια και μούρα), ενώ για την απόσταξη κρασίου ευθύνεται ένας συγκεκριμένος άνθρωπος, ο Αρμένιος έμπορος Nerses Tairyan. Ο Tairyan έχοντας σπουδάσει οινοποιία και αποσταγματοποιία στη Γαλλία, επέστρεψε στο Γερεβάν φέρνοντας τη γαλλική, διπλή μέθοδο απόσταξης και με τη βοήθεια του ξαδέρφου του, Vasily Tairyan, φύτεψε νέους αμπελώνες και δημιούργησε, εν έτει 1887, την εταιρεία που αργότερα θα γινόταν γνωστή ως Yerevan Brandy Company, ξεκινώντας με την παραγωγή οίνου και το 1894 με μπράντι, και τα δύο σε βιομηχανική κλίμακα.
Το 1899 η εταιρεία επινοικιάστηκε στον Ρώσο διανομέα ποτών, Nikolay Shustov, ο οποίος εισήγε το αρμένικο μπράντι στην ανατολική Ευρώπη, έναν χρόνο αργότερα, την εξαγόρασε πλήρως, την αναβάθμισε στο πλαίσιο της αύξησης της παραγωγής της και τη μετονόμασε σε ‘’Shustov & sons’’. Ο θρύλος μάλιστα θέλει τον Shustov να πηγαίνει δείγμα του μπράντι του στην Παγκόσμια έκθεση του Παρισιού το 1900, παρατύπως να το συμπεριλαμβάνει σε μια τυφλή γευσιγνωσία με γαλλικά κονιάκ, από όπου κέρδισε σύμφωνα με την ιστορία το ‘’Grand-Prix’’ βραβείο και αφού αποκάλυψε στο τέλος στους δοκιμαστές-κριτές πως το δείγμα που κέρδισε ήταν το αρμένικο μπράντι του, απέσπασε και το δικαίωμα να το αποκαλεί κονιάκ! Διόλου απίθανο· μιλάμε άλλωστε για εποχές που ο καθένας μπορούσε να αποκαλέσει ό,τι θέλει, όπως θέλει. Μην ξεχνάτε πως και το «δικό μας» Metaxa, τιτλοφορείτο ως κονιάκ και αργότερα ως μπράντι. Δεν υπήρχαν ακόμη οι γεωγραφικές ενδείξεις, δεν υπήρχε η Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν είχαν σταθεροποιηθεί ακόμη καλά-καλά και οι ίδιες οι παραγωγικές διαδικασίες του εκάστοτε αποστάγματος. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.
Σοβιετική περίοδος και κρατικοποίηση
Με την ίδρυση της Αρμένικης Σοβιετικής Δημοκρατίας, το 1920, η παραγωγή μπράντι του Shustov & sons κρατικοποιήθηκε. Το Yerevan Brandy and Wine Trust απέκτησε το μονοπώλιο στην παραγωγή αρμένικου μπράντι, προμηθεύοντας ολόκληρη τη Σοβιετική Ένωση, όπως η Γεωργία παρήγε αποκλειστικά κρασί για την ΕΣΣΔ. Το αρμένικο μπράντι, εκεί στα μέσα του 20ου αιώνα έγινε γνωστό ως Ararat και έγινε το αγαπημένο ποτό πολιτικών και διπλωματών σε όλη την Ευρώπη.
Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 και την αποκατάσταση του κράτους της Αρμενίας, η Yerevan Brandy Company έχασε το μονοπώλιο και το 1998 ιδιωτικοποιήθηκε, ενώ η παραγωγή αρμένικου μπράντι κατακερματίστηκε, δημιουργώντας τρεις μεγάλους παίκτες (Ararat, Noy, Proshyan), μια ντουζίνα μεσαίους μεγέθους εταιρείες και αρκετούς μικρούς παραγωγούς, οι οποίοι παρήγαν και μπράντι φρούτων.
Η επίσκεψή μου στο Yerevan Brandy Company
Με μια ειρωνεία που μόνο η ιστορία θα μπορούσε να επινοήσει, η Yerevan Brandy Company πουλήθηκε το 1998 στη γαλλική πολυεθνική Pernod Ricard έναντι 30 εκατομμυρίων δολαρίων, στο πλαίσιο διαγωνισμού ιδιωτικοποίησης στον οποίο συμμετείχαν η Merrill Lynch και η Admiralty Investment Group από τη Νέα Ζηλανδία. Από τις στάχτες ενός καθεστώτος που κατέρρευσε, το αρμένικο μπράντι κατάφερε να ξαναγεννηθεί, αυτή τη φορά με παγκόσμια διανομή και αναγεννημένο κύρος. Μάλιστα, μόλις το 2012, θεσμοθετήθηκαν κανονισμοί παραγωγής από το αρμένικο κράτος (ARM GOST 31731-2012).
Το terroir στο αρμένικο μπράντι
Σε αντίθεση με τους παράκτιους αμπελώνες του Κονιάκ, τα αρμενικά σταφύλια για μπράντι καλλιεργούνται σε μεγάλα υψόμετρα (800-1.200 μ.), σε ηφαιστειακά και αργιλώδη εδάφη σε όλη την κοιλάδα Ararat, το Tavush, το Vayots Dzor και το Artsakh (Ναγκόρνο-Καραμπάχ) —μια περιοχή με μακρά και σύνθετη ιστορία εδαφικών διεκδικήσεων και πολιτικής έντασης. Το ηπειρωτικό κλίμα με τα ζεστά, ξηρά καλοκαίρια και τους παγωμένους χειμώνες αποδίδει σταφύλια με μεγάλη περιεκτικότητα σε σάκχαρα και ισορροπημένη οξύτητα, σχηματίζοντας προφίλ αποσταγμάτων με έντονα αρώματα.
Οι τοπικές ποικιλίες (Voskehat, Kangun, Garan Dmak και Banants), με την πρώιμη ωρίμασή τους και τα ξεχωριστά, εγγενή χαρακτηριστικά τους διαμορφώνουν ένα γευστικό προφίλ που είναι μοναδικά αρμενικό: έντονο, πικάντικο, λουλουδάτο και ελαφρώς ρουστίκ με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Η ζύμωση
Το κρασί βάσης που προκύπτει από τη ζύμωση του γλεύκους είναι ένα λευκό, ξηρό κρασί, περίπου όπως και στη διαδικασία παραγωγής cognac, με ελαφρώς αυξημένα επίπεδα αλκοόλ (10-12%). Στην οινοποίηση δίνεται έμφαση στη διατήρηση της οξύτητάς του και στη φρεσκάδα και την αποφυγή αλλοιώσεων πριν την απόσταξη.
Η απόσταξη στο αρμένικο μπράντι
Διπλή απόσταξη και για το αρμένικο μπράντι, σε αποστακτήρες τύπου Charentais, παρόμοιες με αυτές του cognac, ενώ σημαντικό είναι να τονίσω πως απαγορεύεται η χρήση συνεχούς απόσταξης, τουλάχιστον για το αυθεντικό και ποιοτικό αρμένικο μπράντι.
Η ώρα της ωρίμασης
Η ωρίμαση για τα αποστάγματα που προορίζονται για το αρμένικο μπράντι πραγματοποιείται σε βαρέλια από καυκάσια δρυ, κυρίως από τα δάση του Artsakh και του Tavush. Αυτά τα ξύλα έχουν πιο σφιχτή υφή από τη γαλλική δρυ και προσδίδουν σύνθετες νότες καρυδιού, βανίλιας, κακάο και γαρίφαλου, καθώς και μια χαρακτηριστική γήινη γλυκύτητα που ορίζει το στιλ του Ararat.
Το κλίμα της Αρμενίας, αλλά και το DNA των ποικιλιών που χρησιμοποιούνται επιταχύνει την ωρίμαση, με την εξάτμιση (Angel’s Share) να φθάνει το 3-4% ετησίως του όγκου των αποσταγμάτων. Έτσι, ακόμη και ένα τρίχρονο απόσταγμα μπορεί να αναπτύξει σπουδαία και πολυεπίπεδη πολυπλοκότητα.
Από τη Γιάλτα με αγάπη: το αγαπημένο μπράντι του Τσόρτσιλ
Ένας από τους πλέον διαχρονικούς θρύλους του αρμενικού μπράντι αφορά τον Ουίνστον Τσόρτσιλ και τον Τζόζεφ Στάλιν. Στη Διάσκεψη της Γιάλτας το 1945, ο Στάλιν φέρεται να πρόσφερε στον Τσόρτσιλ ένα ποτήρι Ararat Dvin. Ο Βρετανός πρωθυπουργός εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ που ζήτησε να του αποστέλλονται 400 μπουκάλια ετησίως, μια πρακτική που υποτίθεται ότι συνεχίστηκε μέχρι τον θάνατό του. Βέβαια, δε γνωρίζουμε αν κάτι τέτοιο ισχύει στα σίγουρα, ειδικά αν λάβουμε υπόψη τις σχέσεις του Βρετανού με τους Ρώσους, και όσα έλεγε μετά το 1946 για εκείνους.
Υπάρχει πάντως και μια ανέκδοτη φράση του Τσόρτσιλ, την οποία οι Αρμένιοι αρέσκονται στο να επαναλαμβάνουν συνεχώς —άγνωστο αν όντως την είχε πει—, σύμφωνα με την οποία, όταν ο Βρετανός πρωθυπουργός ρωτήθηκε σχετικά με το μυστικό για τη μακροζωία, απήντησε: Κουβάνικα πούρα, αρμένικο μπράντι και καθόλου άσκηση!».
Η κατηγοριοποίηση στο αρμένικο μπράντι
Τρεις είναι οι βασικές κατηγορίες βάσει πρωτίστως χρόνων ωρίμασης. Στην πρώτη, την Ordinary, τα αποστάγματα έχουν ηλικίες από τρία έως πέντε χρόνια. Στην Branded, έχουν ηλικία τουλάχιστον έξι χρόνων, ενώ για την κατηγορία Collection, μιλάμε για Branded μπράντι, τα οποία μετά την ανάμειξη ωριμάζουν για επιπλέον τρία χρόνια τουλάχιστον.
Αγορά και διανομή
Όπως αντιλαμβάνεστε, το αρμένικο μπράντι είχε διανομή πρωτίστως στην πρώην ΕΣΣΔ και τα τελευταία χρόνια σε χώρες που είχαν προκύψει από τη διάσπασή της. Άλλωστε, εξάγεται σε ποσοστό περίπου 90%! Στις ευρωπαϊκές αγορές το διένεμαν ως Armenian brandy, ενώ στη Ρωσία ως Konyak. Μετά την εξαγορά όμως από την Pernod Ricard και έπειτα από συνεχείς διαβουλεύσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση, προκειμένου να αφαιρέσει το όνομα ‘’Konyak’’ από όλες τις εμφιαλώσεις της, αυτό επιταχύνθηκε και επετεύχθη μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, όταν η Pernod Ricard και τα προϊόντα της αποσύρθηκαν από την πρώτη. Πλέον, τα μπράντι της Yerevan Brandy Company διανέμονται σε ολόκληρο τον κόσμο —και στην Ευρωπαϊκή Ένωση— υπό τον διακριτικό τίτλο ‘’Armenian Brandy’’.
Επίσκεψη στις εγκαταστάσεις της Yerevan Brandy Company
Είχα την ευκαιρία να επισκεφθώ της εγκαταστάσεις της YBC κατά τη φετινή επίσκεψή μου στο Γερεβάν, στο πλαίσιο του Yerevan Cocktail Week, λίγο πριν παραδώσω τη σχετική ομιλία μου, για τις διαφορές μεταξύ του αρμένικου μπράντι και του κονιάκ, στο κοινό που με παρακολούθησε.
Έχοντας τη Γέφυρα της Νίκης πίσω μου και μπροστά μου τις φαραωνικών διαστάσεων εγκαταστάσεις με τα απέραντα κελάρια και το επισκέψιμο κέντρο, ένιωσα περισσότερο σαν να επισκεπτόμουν έναν ναό για προσκύνημα, παρά σαν ένα αποστακτήριο. Το ίδιο το κτίριο, επιβλητικό, ένα υπόδειγμα σοβιετικού μπρουταλισμού, γεμάτο συμβολισμούς και ιστορικότητα, με βαρέλια με πλακέτες για κάθε μεγάλο ηγέτη από όλο τον κόσμο που τα είχε επισκεφθεί —και με τους δικούς μας Προκόπη Παυλόπουλο και Κάρολο Παπούλια—, ειδικές εμφιαλώσεις, αλλά και ένα ταξίδι στην ιστορία με όλες τις παλιές ετικέτες του brand. Είχα την ευκαιρία για μια διαφωτιστική καταβύθιση και ένα ταξίδι στον χρόνο, μέσα από όλα τα ιστορικά ορόσημα του brand.
Το γευστικό προφίλ του Ararat
Στην Αρμενία, όπως αντιλαμβάνεστε, δοκίμασα δεκάδες εκφράσεις του Ararat brandy. Από το κλασικό τριών αστέρων (Ordinary), μέχρι το Nairi 20 ετών και το Dvin reserve, το γευστικό προφίλ του Ararat αναδεικνύουν ένα προφίλ με αποξηραμένα φρούτα (βερίκοκο, δαμάσκηνο, σύκο, κοκ), καρύδια και μπαχαρικά, τοσταρισμένου ξύλου και καφέ. Ακόμη και οι νεαρές εκφράσεις του είναι στρογγυλεμένες, με σωστά ενσωματωμένο αλκοόλ και χωρίς υπερβολική βανίλια. Πλούσιο στο στόμα, με έντονη επίγευση, πιο ρουστίκ από το κονιάκ και διακριτά μοναδικό. Παρόλο που το Ararat νομίζω πως δεν εισάγεται στην Ελλάδα, αν πέσει στα χέρια σας δοκιμάστε τη συλλεκτική εμφιάλωση, προς τιμήν του Σαρλ Αζναβούρ, απλώς απίθανη!
ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΥΤΟ ΕΓΡΑΨΕ
