Κόκκινο κρασί και ρεσβερατρόλη. Πανάκεια ή άλλος ένας μύθος;

Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει. Κάθε πέντε-δέκα χρόνια θα βγεί κάποιος με μια επιστημονική δημοσίευση ή με κάποιο «μυστικό» για κάποια ουσία σε κάποιο τρόφιμο που θα μας κάνει νεότερους, εξυπνότερους, πιο αδύνατους και άτρωτους από κάθε ασθένεια. Το φαινόμενο της πανάκειας δεν είναι καν ένα σημάδι των καιρών μας, υπάρχει εδώ και χιλιάδες χρόνια. Τι γίνεται όμως με τη ρεσβερατρόλη, τη φυσική φαινόλη που βρίσκεται στα φύλλα ευκαλύπτου και ελάτου, στους ξηρούς καρπούς, στα φρούτα του δάσους (μούρα, μύρτιλα), και σε μεγάλη συγκέντρωση στο φλοιό των ερυθρωπών σταφυλιών, άρα και στο κόκκινο κρασί; 

Η ρεσβερατρόλη αποτέλεσε τις τελευταίες τρεις περίπου δεκαετίες, την αγαπημένη κουκλίτσα της βιομηχανίας συμπληρωμάτων διατροφής. Όλοι μιλούσαν για αυτήν, όλοι ευαγγελίζονταν τις αντι-γηραντικές, αντιικές, αντιοξειδωτικές της ιδιότητες και εξαιτίας αυτής βγήκε και το αγαπημένο ποιηματάκι οινοπαραγωγών και σομελιέ, πως «ένα ποτήρι κόκκινο κρασί την ημέρα, τον γιατρό τον κάνει πέρα». 

Ρεσβερατρόλη και γαλλικό παράδοξο

Η μανία με τη ρεσβερατρόλη ξεκίνησε τη δεκαετία του ‘90 και πυροδοτήθηκε από το επονομαζόμενο «Γαλλικό παράδοξο» —μια παρατήρηση που έδειχνε ότι οι Γάλλοι σημείωναν χαμηλά ποσοστά καρδιακών παθήσεων, παρά την υψηλή κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών. Το κόκκινο κρασί, πλούσιο σε ρεσβερατρόλη, θεωρήθηκε αμέσως ως ο παράγοντας που «προστάτευε» τους Γάλλους. Ωραία δεν ακούγονται όλα αυτά; 

Τελικά όμως φαίνεται ότι δεν υπάρχει κανένα παράδοξο. Όπως επεσήμανε διορατικά η γνωστή Αμερικανή διατροφολόγος Marion Nestle, οι Γάλλοι μόλις πρόσφατα είχαν αρχίσει να τρέφονται ανθυγιεινά, και οι χρόνιες παθήσεις χρειάζονται δεκαετίες για να εκδηλωθούν. Οι ΗΠΑ τρέφονταν με αυτόν τον τρόπο επί 40 χρόνια, ενώ οι Γάλλοι μόλις είχαν ξεκινήσει. Είναι σαν να αρχίζαμε όλοι να καπνίζουμε σήμερα και να μη βλέπαμε αύξηση στους καρκίνους του πνεύμονα αύριο· αυτό δεν θα σήμαινε ότι το κάπνισμα δεν προκαλεί καρκίνο, απλώς όλο αυτό παίρνει χρόνο για να υιοθετηθεί από τον πληθυσμό, να προκαλέσει βλάβη και αυτή να καταγραφεί σε μια έρευνα.Αν μάλιστα προσθέσετε σε αυτό και μια διαφοροποίηση των Γάλλων στην κατηγοριοποίηση και στην καταγραφή συγκεκριμένων ασθενειών, τότε θα δείτε ότι επανέρχονται εντός της καμπύλης των «φυσιολογικών» δεικτών. Ναι, το γαλλικό παράδοξο δεν είναι και τόσο παράδοξο τελικά, αν μη τι άλλο εξαρτάται από αρκετούς παράγοντες. 

Σε κάθε περίπτωση όμως, ερευνητικές ομάδες ξεκίνησαν τις εντατικές έρευνες επί του θέματος και βέβαια ούτε η φαρμακοβιομηχανία έχασε χρόνο, διοχέτευσε στην αγορά εκατοντάδες διατροφικά συμπληρώματα με ρεσβερατρόλη. 

Τί έδειξαν τα πειράματα; 

Ενώ οι αρχικές μελέτες σε κυτταρικούς οργανισμούς και ζώα και οι εφαρμογές τους ξεκίνησαν πολύ υποσχόμενα για τη ρεσβερατρόλη, τα αντίστοιχα αποτελέσματα σε ανθρώπους δεν είχαν τόσο εύκολη ερμηνεία, στην καλύτερη, θα τα χαρακτηρίζαμε ανάμεικτα. Ορισμένες μελέτες υποδεικνύουν πιθανά οφέλη και μόνο σε συγκεκριμένους τομείς — στη γνωστική λειτουργία του εγκεφάλου ή στην καρδιαγγειακή υγεία, αλλά ακόμη και αυτά τα ευρήματα συχνά περιορίζονται από τα μικρά μεγέθη δειγμάτων και τη σύντομη διάρκεια των ερευνών.

Ξεφεύγοντας από την εφαρμογή σε συμπλήρωμα διατροφής, αν εξετάσουμε δηλαδή μόνο τη θεωρία της ρεσβερατρόλης αποκλειστικά στο κόκκινο κρασί, προκύπτει το εύλογο ερώτημα της δοσολογίας, δηλαδή η ασυμφωνία μεταξύ των αποτελεσματικών δόσεων κατά τη διάρκεια των κλινικών μελετών και των αντίστοιχων που μπορεί ρεαλιστικά να προσληφθούν μέσω της κατανάλωσης κρασιού. 

Έπειτα προκύπτει το ζήτημα της γενικότητας του επιχειρήματος· τί κόκκινο κρασί δηλαδή να πίνουμε; Έχουν όλα τα σταφύλια την ίδια συγκέντρωση ρεσβερατρόλης, οπουδήποτε στον κόσμο κι αν καλλιεργούνται; Και η οινοποίηση; Παίζει ρόλο στην τελική συγκέντρωση στο κρασί; Υπάρχει κόκκινο κρασί που δεν περιέχει καθόλου ρεσβερατρόλη; 

Σε κάθε περίπτωση, αν θέλει κάποιος να εκμεταλλευτεί τα οφέλη αυτών των (αμφιλεγόμενων) κλινικών μελετών, θα πρέπει να πίνει εκατοντάδες ποτήρια κόκκινου κρασιού και καθημερινά —αντιλαμβάνεστε πως κάτι τέτοιο δε γίνεται.

Ασφάλεια και παρενέργειες

Η ρεσβερατρόλη θεωρείται γενικά ασφαλής σε χαμηλές δόσεις. Ωστόσο, σε μεγάλες δόσεις έχει συσχετιστεί με γαστρεντερικά προβλήματα ·ναυτία και διάρροια. Επιπλέον, η αλληλεπίδρασή της με άλλα φάρμακα και, όπως και οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της χορήγησής της, παραμένουν ακόμη ανεξερεύνητες.

Το φιάσκο με τη ρεσβερατρόλη δεν είναι φυσικά το πρώτο που συμβαίνει σε κάποιο συμπλήρωμα διατροφής. Θυμάστε τη μανία με τη βήτα-καροτίνη; Την άλλη με τα συμπληρώματα ιχθυελαίου; Μελέτες τη δεκαετία του ’90 έδειξαν ότι η λήψη βήτα-καροτίνης σε μορφή χαπιού αύξανε τον κίνδυνο καρκίνου, ενώ το 2013, οι επιστημονικές έρευνες γύρω από το ιχθυέλαιο πέρασαν από τη φάση του «δεν έχουμε αποδείξεις ότι βοηθά», στη φάση του «έχουμε αποδείξεις ότι δεν βοηθά». Βασικό συμπέρασμα; Ό,τι φαίνεται πως λειτουργεί σε δοκιμαστικούς σωλήνες και ποντίκια, δεν σημαίνει ότι θα λειτουργήσει και στους ανθρώπους.

Το όχι και τόσο επιτυχημένο ταξίδι της ρεσβερατρόλης από μια πολλά υποσχόμενη φαινόλη σε ένα εμπορικό διατροφικό σκεύασμα, υπογραμμίζει τη δυσκολία της μετατροπής μιας ή περισσοτέρων επιστημονικών ερευνών σε συμβουλές υγείας. Εν προκειμένω, παρόλο που μπορεί να έχει εγγενείς δυνατότητες, η τρέχουσα πληροφόρησή μας δε μπορεί να υποστηρίξει την ευρεία χρήση συμπληρωμάτων ρεσβερατρόλης για την πρόληψη ασθενειών ή την αντιγήρανση. 

Πόσω δε μάλλον την κατανάλωση κρασιού για αυτόν τον λόγο! Το να απολαμβάνει κανείς ένα ποτήρι κόκκινο κρασί για τη γεύση ή τη συνολική απόλαυση που προσφέρει είναι κάτι απολύτως λογικό, από την άλλη, το να στηρίζει σε αυτό την υγεία ή τη μακροημέρευσή του, είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Όπως πάντα, η ισορροπημένη διατροφή, η τακτική άσκηση και οι συμβουλές από επαγγελματίες υγείας, παραμένουν οι ακρογωνιαίοι λίθοι της υγείας.